
ชวนปาถั่วต้อนรับโชคดีในวันเทศกาลเซ็ทสึบุน
เทศกาลวันเซ็ทสึบุน (節分, Setsubun) เป็นธรรมเนียมที่จัดขึ้นเพื่อปัดเป่าสิ่งชั่วร้าย และเพื่อขอพรให้มีสุขภาพสมบูรณ์แข็งแรง เนื่องจากผู้คนในสมัยโบราณเชื่อกันว่าช่วงผลัดฤดูกาลจะเป็นช่วงที่สิ่งชั่วร้ายเข้ามาได้ง่าย และประจวบกับที่ญี่ปุ่นในช่วงต้นเดือนกุมภาพันธ์นั้นจะอากาศหนาวมาก เป็นช่วงที่ร่างกายอาจเจ็บป่วยได้ง่ายนั่นเอง
เทศกาลเซ็ทสึบุน เริ่มต้นในช่วงสมัยเฮอันที่ได้รับอิทธิพลทางด้านวัฒนธรรมจากแผ่นดินใหญ่ เดิมทีเรียกว่า “พิธีทสึอินะ” (追儺, Tsuina) ซึ่งถือเป็นพิธีในวันสิ้นปี และพิธีนี้ก็ได้เริ่มจัดขึ้นในรั้ววัง โดยถือเป็นธรรมเนียมเพื่อต้อนรับปีใหม่และขอพรให้มีสุขภาพร่างกายแข็งแรง มีองเมียวจิ (นักพรตผู้ประกอบพิธีกรรม) มาร่วมพิธี ทำการปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายให้
ต่อมา พิธีการนี้ก็เริ่มมีการปรับเปลี่ยนมาเรื่อย ๆ จนกลายเป็นธรรมเนียมของชาวบ้านทั่วไป และเริ่มแพร่หลาย กลายเป็น “เทศกาลเซ็ทสึบุน” (Setsubun) นั่นเอง
ปกติวันเซ็ทสึบุนจะตรงกับวันที่ 3 กุมภาพันธ์ของทุกปี แต่จะมีนาน ๆ ครั้งที่ตรงกับวันที่ 2 หรือ 4 กุมภาพันธ์ด้วยเช่นกัน เช่นปีที่ผ่านมา (ค.ศ.2021) วันเซ็ทสึบุนตรงกับวันที่ 2 กุมภาพันธ์ในรอบ 124 ปี และหากย้อนกลับไปในปี ค.ศ.1984 วันเซ็ทสึบุนก็เคยตรงกับวันที่ 4 กุมภาพันธ์ด้วย
วันเหล่านี้มีความเกี่ยวข้องกับเรื่องปีอธิกสุรทิน (ปีที่เดือนกุมภาพันธ์มี 29 วัน) โดยคำว่า “เซ็ทสึบุน” มีความหมายว่า “การแบ่งฤดูกาล” ซึ่งชี้ถึงวันก่อนหน้าวันที่จะเข้าฤดูกาล คือ ริชชุน (立春 – วันเริ่มฤดูใบไม้ผลิ), ริกกะ (立夏 – วันเริ่มฤดูร้อน), ริชชู (立秋 – วันเริ่มฤดูใบไม้ร่วง), ริตโต (立冬 – วันเริ่มฤดูหนาว) ซึ่งอยู่ภายในสารททั้ง 24 ตามปฏิทินจีนหรือที่เรียกว่า 24 อุตุปักษ์
ฤดูกาลนี้จะถูกกำหนดด้วยการโคจรของโลกและดวงอาทิตย์ โดยปีทางดาราศาสต์และปีตามปฏิทินนั้นจะมีความคลาดเคลื่อนเล็กน้อยในแต่ละปี ดังนั้นจึงมีการปรับให้เข้ากันและเกิดเป็นปีที่มี 366 วันนั่นเอง
ธรรมเนียมการปาถั่วในวันเซ็ทสึบุน
ทำไมถึงต้องปาถั่วในวันเซ็ทสึบุน?
ธรรมเนียมการปาถั่วเริ่มขึ้นในสมัยมุโรมาจิ บ้างก็ว่ามีที่มาจากความเชื่อว่าถั่ว = สิ่งชั่วร้าย (豆 = 魔目 ภาษาญี่ปุ่น คำว่า “ถั่ว” ออกเสียงว่า “มาเมะ” ซึ่งพ้องเสียงกับคำว่า “สิ่งชั่วร้าย”) การปาถั่วจึงเปรียบเสมือนการขับไล่สิ่งชั่วร้ายออกไป
บ้างก็ว่าถั่วเป็นเหมือนสัญลักษณ์ของธัญพืช 5 ชนิดอันได้แก่ ข้าว, ข้าวสาลี, ข้าวฟ่างยุ้งข้าว, ข้าวฟ่างหางกระรอก และถั่ว ชาวญี่ปุ่นซึ่งมีวิถีชีวิตผูกพันกับเกษตรกรรมนั้นมีความเชื่อว่ามีเทพเจ้าสิงอยู่ในเมล็ดธัญพืชเหล่านี้
สำหรับถั่วที่ใช้ในเทศกาลเซ็ตสึบุนที่ถูกต้องนั้น แต่เดิมจะนำถั่วไปคั่วในวันก่อนหน้า เก็บใส่กล่องไม้สี่เหลี่ยม แล้วเซ่นไหว้ที่ศาลเจ้าในบ้าน โดยทั่วไปจะใช้ถั่วเหลืองคั่ว ซึ่งเหตุผลที่นำไปคั่วก็เพื่อเป็นป้องกันไม่ให้มีหน่อแตกออกมาในภายหลัง เพราะเชื่อกันว่าถ้าถั่วมีหน่อแตกออกมาจะเป็นลางแห่งโชคร้ายนั่นเอง
นอกจากนี้ คำว่า “คั่ว” ในภาษาญี่ปุ่นยังออกเสียงพ้องกับคำว่า “ยิง” (射る = ยิง, 炒る = คั่ว) จึงเหมือนเป็นการยิงสิ่งชั่วร้ายออกไปด้วยนั่นเอง อีกทั้ง คำว่า “ถั่ว” ในภาษาญี่ปุ่นที่ออกเสียงว่า”มาเมะ” ยังหมายถึง สุขภาพร่างกายที่สมบูรณ์แข็งแรง อีกด้วย
อย่างไรก็ตาม ในบางภูมิภาคก็ไม่ได้ใช้ถั่วเหลืองคั่วในการปาถั่ววันเซ็ทสึบุน อย่างจังหวัดในแทบทางเหนือ เช่น นีกาตะ ฟุกุชิมะ ฮอกไกโด หรือจังหวัดที่มีการผลิตถั่วลิสงมาก เช่น คาโกชิมะ มิยาซากิ ก็จะใช้ถั่วลิสงแทน ส่วนจังหวัดที่มีหิมะตกมาก พอปาถั่วออกไปนอกบ้าน ถั่วก็มักจมหายไปในกองหิมะ ทำให้เก็บถั่วยาก จึงมีการใช้ถั่วลิสงแทน เพราะมีขนาดใหญ่กว่า สามารถมองหาได้ได้ง่ายในกองหิมะขึ้น หรือบางพื้นที่ก็ใช้ขนมที่มีชื่อเสียงในท้องถิ่นแทน เช่น จังหวัดยามากาตะ “ถั่วเดนโรคุ” ซึ่งเป็นขนมที่มีชื่อเสียงของเมืองจะถูกนำมาใช้ในการปาถั่ววันเซ็ทสึบุน
สำหรับวันเซ็ทสึบุน มีความเชื่อว่ายักษ์จะมาเยือนในตอนกลางคืน ดังนั้นการปาถั่วตอนกลางคืนจึงเหมาะสมที่สุด และเวลาที่เหมาะสมที่สุดก็คือช่วง 20.00 – 22.00 น.
วิธีการปาถั่ว เริ่มจากถือกล่องไม้ใส่ถั่วด้วยมือซ้าย โดยถือไว้ในระดับประมาณอก แล้วใช้มือขวาหว่านหรือปาถั่วออกไป เริ่มจากเปิดประตูบ้าน หน้าต่าง และบานประตูไว้ แล้วเริ่มปาจากด้านในบ้านออกมานอกบ้านตามลำดับ โดยทำทีเหมือนไล่ยักษ์ออกไปด้านนอก ปาถั่วไปพร้อมกับพูดว่า “โอนิ วะ โซโตะ” (鬼は外 – ยักษ์จงออกไป)
หลังจากนั้นก็จะปาถั่วเข้าไปทางด้านในบ้านบ้าง พร้อมกับพูดว่า “ฟุคุ วะ อุจิ” (福は内 – โชคดีจงเข้ามา) จากด้านในเรื่อยมาจนจบที่เก็งคัง (บริเวณประตูทางเข้าบ้าน) หลังจากเสร็จแล้วให้ปิดประตูทันที เพื่อป้องกันไม่ให้ยักษ์เข้าบ้านและป้องกันไม่ให้โชคดีออกจากบ้านไป
หลังจากปาถั่วเสร็จแล้ว ก็จะรับประทานถั่วจำนวนเท่ากับอายุตนเอง + 1 เม็ด (ตัวอย่างเช่น อายุ 13 ปี ก็จะรับประทานถั่ว 14 เม็ด) โดยจะรับประทานร่วมกันกับทุกคนในครอบครัว พร้อมอธิษฐานขอพรให้ไม่มีโชคร้ายมาเยือนในปีนั้น
เพียงเท่านี้ ก็ถือเป็นอันเสร็จสิ้นพิธีปาถั่วต้อนรับปีใหม่ เพื่อต้อนรับสิ่งดี ๆ
*หมายเหตุ* เซ็ทสึบุนถือเป็นธรรมเนียมตามฤดูกาลเพื่อขอพรให้ผู้นั้นโชคดีมีสุขภาพแข็งแรง ในส่วนของวิธีการปาถั่ว หรือเกร็ดเล็ก ๆ น้อย ๆ นั้น อาจแตกต่างกันไปตามแต่ละภูมิภาค
เมนูอาหารนำโชคประจำเทศกาลเซ็ทสึบุน
ธรรมเนียมการปาถั่วเซ็ทสึบุนค่อนข้างแพร่หลายทั่วทั้งประเทศญี่ปุ่น แต่อาหารประจำเทศกาลเซ็ทสึบุนอาจจะแตกต่างกันไปตามแต่ละภูมิภาค ครั้งนี้ เราจะมาแนะนำอาหารประจำเทศกาลเซ็ทสึบุนกัน!
เอโฮมากิซูชิ (ซูชิห่อสาหร่ายแท่งนำโชค)
เอโฮมากิซูชิ มีจำหน่ายที่ UFM ฟูจิ ซูเปอร์ ทุกเทศกาลวันเซ็ทสึบุน (วันที่ 3 กุมภาพันธ์ของทุกปี) โดยเอโฮมากิซูชิมีต้นกำเนิดที่โอซาก้า เชื่อกันว่าหากรับประทานเอโฮมากิในวันเซ็ทสึบุน โดยหันหน้าไปทางทิศโชคดีของปีนั้น ๆ และรับประทานให้หมดแท่งโดยไม่พูดคุยกันจะนำพาความโชคดีมาให้ตลอดทั้งปี และสำหรับทิศโชคดีของปีนี้ก็คือ “ทิศตะวันตกเฉียงเหนือค่อนไปทางเหนือ”
ซุปเคงจิน
ซุปที่อุดมไปด้วยวัตถุดิบมากมาย เช่น หัวไชเท้า แครอท โกโบ ถือเป็นอาหารสิริมงคล อีกทั้งยังดีต่อสุขภาพ หากรับประทานในวันเซ็ทสึบุนจะเป็นดั่งการอวยพรให้ไม่มีโรคภัย และไม่มีโชคร้ายต่าง ๆ มาเยือน ธรรมเนียมการรับประทานซุปเคงจินนี้มีในพื้นที่บางส่วนของแถบคันโต
เซ็ทสึบุนโซบะ
โซบะเป็นเส้นที่กัดและเคี้ยวได้ง่ายจึงเป็นเคล็ดว่าสิ่งไม่ดีต่าง ๆ ก็จะตัดขาดออกไปได้ง่ายนั่นเอง ธรรมเนียมโบราณในการรับประทานเซ็ทสึบุนโซบะนี้ยังคงหลงเหลือในบางแถบพื้นที่ เช่น ชิมาเนะ นากาโนะ
หากเพื่อน ๆ อยากลองรับประทานอาหารรับโชคลาภเหล่านี้ สามารถหาซื้อวัตถุดิบต่าง ๆ ได้ที่ UFM ฟูจิ ซูเปอร์ และตั้งแต่ช่วงนี้ไปจนถึงวันที่ 3 กุมภาพันธ์ UFM ฟูจิ ซูเปอร์ จะมีการจัดตกแต่งด้วยธีมเทศกาลเซ็ทสึบุน รวมถึงจำหน่ายสินค้าพิเศษที่เกี่ยวข้องกับเทศกาลเซ็ทสึบุนโดยเฉพาะ ที่แผนกอาหารสำเร็จรูปอีกด้วย
ลองมาเดินเล่นรับบรรยากาศที่แตกต่างไปจากปกติ ในช่วงเทศกาลเซ็ทสึบุนนี้ ณ UFM ฟูจิ ซูเปอร์ กันได้เลย!